Quy trình tổ chức tang lễ Việt Nam truyền thống

Tang lễ là một phần quan trọng trong văn hóa và truyền thống của người Việt Nam, thể hiện lòng hiếu thảo, sự kính trọng và nhớ ơn đối với người đã khuất. Quy trình tổ chức tang lễ truyền thống của người Việt Nam bao gồm nhiều nghi thức và thủ tục nhằm tiễn đưa người chết về cõi vĩnh hằng. Tang lễ là cơ hội để gia đình và cộng đồng cùng chia sẻ nỗi đau, từ đó gắn kết tình cảm và sự đoàn kết. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng Thiên Bình An tìm hiểu về quy trình tổ chức tang lễ truyền thống tại Việt Nam.

Tang lễ là gì?

Tang lễ, hay còn gọi là đám tang, đám ma, là một buổi lễ chính thức dành cho cái chết của một người hoặc đôi khi là một sinh vật sống nào đó. Hầu hết các tôn giáo đều có phong cách, phong tục, quy tắc riêng của họ về lễ tang. Tang lễ thường được tổ chức tại nhà của người quá cố, nhà tang lễ, một nhà thờ, một ngôi chùa, hoặc một nơi công cộng.

Tang lễ luôn là một thử thách lớn đối với mọi gia đình, vì trong lúc tang gia bối rối, khó khăn trong việc tổ chức một tang lễ hoàn chỉnh và chu đáo là điều dễ hiểu. Quy trình tổ chức tang lễ truyền thống của người Việt Nam bao gồm nhiều nghi thức và thủ tục nhằm tiễn đưa người chết về cõi vĩnh hằng. Bắt đầu từ việc khâm liệm, tức là việc tắm rửa và mặc quần áo mới cho người chết, tiếp theo là lễ phúng viếng, nơi bạn bè, người thân đến thăm và chia buồn cùng gia đình. Nghi thức cầu siêu cũng thường được thực hiện để linh hồn người chết được siêu thoát. Sau đó, đám tang được tiến hành với việc đưa quan tài đến nơi an nghỉ cuối cùng, có thể là chôn cất hoặc hỏa táng tùy theo phong tục vùng miền và tôn giáo của gia đình. Suốt quá trình này, các nghi lễ và lễ vật như hương, đèn, hoa quả và bài vị đều được chuẩn bị cẩn thận nhằm tỏ lòng thành kính và giúp linh hồn người quá cố được thanh thản. Tang lễ không chỉ là dịp để tiễn biệt người đã mất, mà còn là cơ hội để gia đình và cộng đồng cùng chia sẻ nỗi đau, từ đó gắn kết tình cảm và sự đoàn kết.

Quy trình tổ chức tang lễ truyền thống

Chuẩn bị tổ chức tang lễ

Sau khi người đã mất chính thức ra đi, con cháu và người thân sẽ thực hiện các nghi thức truyền thống nhằm chuẩn bị cho người quá cố một cách tôn kính nhất. Đầu tiên, họ sẽ tắm gội sạch sẽ cho người mất bằng nước lá thơm hoặc rượu, sau đó cắt móng chân móng tay. Những móng này sẽ được gói lại cẩn thận và đặt vào quan tài, không vứt đi. Tiếp theo, người mất sẽ được thay bộ quần áo trắng đã chuẩn bị từ trước, và nếu là người theo đạo Phật, họ sẽ mặc bộ quần áo có in dấu nhà Phật, gọi là lục phù.

Hai ngón chân cái của người đã mất được buộc lại với nhau, hai tay đặt lên bụng, trong miệng người chết sẽ bỏ một ít gạo sống và tiền lẻ. Một chiếc đũa ăn cơm hàng ngày sẽ được đặt ngang miệng người chết để tử khí thoát ra, theo quan niệm khoa học. Mặt người quá cố được phủ bằng một tờ giấy hoặc mảnh vải trắng. Sau đó, màn được buông và một ngọn đèn dầu hoặc nến sẽ được thắp ở đầu giường. Từ lúc này, con cháu phải thay nhau túc trực để ngăn không cho chó, mèo, hoặc chuột nhảy qua người chết, vì theo quan niệm dân gian, nếu mèo nhảy qua sẽ làm hồn nhập trở lại xác, khiến người chết ngồi dậy. Trong trường hợp này, cần phải tìm một thầy cúng cao tay để làm lễ và niệm thần chú để xác nằm xuống lại.

Sau đó, người chết được để nằm yên và gia đình thông báo cho họ hàng gần xa biết và xem giờ làm lễ khâm liệm. Những đồ dùng tiếp xúc với người chết hàng ngày như quần áo, giày dép, giường chiếu sẽ được thả trôi sông hoặc đốt đi. Tuy nhiên, nếu người chết không mắc bệnh tật, một số đồ dùng tốt có thể được con cháu sử dụng lại vì quan niệm rằng sử dụng những đồ này sẽ được phù hộ. Đặc biệt, khi người già đang hấp hối, con cháu không được khóc để tránh nước mắt rơi vào thi hài, vì điều này được cho là khiến người chết không ra đi thanh thản.

Có thể bạn quan tâm: Tham khảo mẫu văn khấn tảo mộ đầy đủ và chi tiết nhất

Lập bàn thờ vong

Trước khi chờ đến giờ đẹp để khâm liệm, người ta thường lập bàn thờ vong để tưởng nhớ và tiễn biệt người đã khuất. Trước đây, bàn thờ vong thường được cắm hai cây chuối ở hai bên. Tuy nhiên, ngày nay do xã hội phát triển và cây chuối không còn được trồng rộng rãi, bàn thờ vong đã được cải biên theo lối hiện đại. Tuy nhiên, nếu gia chủ yêu cầu, dịch vụ tang lễ trọn gói Thủ đô vẫn sẽ đáp ứng đầy đủ và truyền thống này.

Bàn thờ vong thường có nải chuối, bưởi, hoa quả theo mùa, ảnh bài vị của người đã mất và thường được trang trí hoa rất cầu kỳ để tỏ lòng thương tiếc đến người đã khuất. Các vật phẩm này không chỉ biểu trưng cho sự tôn kính mà còn mang ý nghĩa cầu mong cho linh hồn người mất được an yên và siêu thoát. Việc lập bàn thờ vong là một phần không thể thiếu trong nghi thức tang lễ truyền thống của người Việt Nam, thể hiện sự hiếu thảo và lòng biết ơn của con cháu đối với người đã ra đi.

Khâm liệm

Sau khi kèn trống được nổi một hồi dài thì người ta bắt đầu tiến hành khâm liệm. Người khâm liệm bỏ khăn che mặt và đũa ngáng miệng ra sau đó người tà dùng vải trắng gói người chết lại, gáy được gối lên hai chiếc bát úp. Phong tục không thể thiếu là bỏ một bộ chắn vào quan tài đê khủ trùng và để tre chở cho người mất. Đối với người mất mắc bệnh thì người ta cho trè vào quan tài để hút ẩm và khủ mùi hoặc dùng đá khô CO2.

Nhập quan

Nhập quan là một nghi thức quan trọng trong quy trình tang lễ, đánh dấu việc đưa thi hài vào quan tài. Đầu tiên, thầy cúng sẽ thắp hương khấn vái, cầu nguyện cho linh hồn người quá cố được an yên và siêu thoát. Sau đó, thầy cúng tiến hành thủ tục phát mộc, sử dụng dao chặt nhẹ vào bốn góc của quan tài. Hành động này mang ý nghĩa xua đuổi ma quỷ và mộc tinh, bảo vệ người đã khuất khỏi những điều xấu xa trong thế giới bên kia.

Con cháu mặc tang phục, thường là áo tang trắng hoặc khăn tang, đứng hai bên quan tài trong tư thế trang nghiêm. Đây là thời điểm con cháu và người thân bày tỏ lòng thành kính và tiếc thương đối với người đã ra đi. Sau khi thầy cúng hoàn tất các nghi thức cần thiết, họ hàng và con cháu từ từ nâng nhẹ thi hài, cẩn thận và trang trọng đặt vào quan tài. Việc nâng thi hài và đặt vào quan tài phải được thực hiện hết sức nhẹ nhàng và cẩn thận, thể hiện sự tôn trọng tuyệt đối dành cho người đã khuất.

Gọi hồn

Thầy cúng thực hiện lễ gọi hồn thường cầm áo của người chết ra sân hoặc ngoài đường, quay về bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Với đàn ông, thầy cúng gọi “ba hồn bảy vía”, còn với đàn bà thì gọi “ba hồn chín vía” về nhập quan. Sau khi hoàn tất các nghi thức gọi hồn, thầy cúng đặt áo của người chết vào trong quan tài, coi như hồn vía của họ đã trở về và nhập vào quan tài.

Theo quan niệm dân gian, khi một người qua đời, hồn vía của họ sẽ rời khỏi thể xác và đi lang thang khắp không trung. Do đó, việc làm lễ gọi hồn là vô cùng quan trọng, nhằm triệu hồi hồn vía trở về nhập vào quan tài, giúp người đã khuất được an nghỉ trọn vẹn. Nghi lễ này không chỉ thể hiện sự tôn kính và chăm sóc của gia đình đối với người quá cố mà còn có ý nghĩa khẳng định sự trở về của linh hồn với thân xác, chuẩn bị cho hành trình cuối cùng của họ.

Ngoài việc gọi hồn, thầy cúng còn khấn để trình báo lên thiên đình, thông báo rằng trần gian đã có người quy tiên, yêu cầu ghi nhận vào sổ thiên tào. Đây là cách để bảo đảm rằng linh hồn của người chết được ghi danh chính thức trong cõi âm, giúp họ có được sự yên bình và thanh thản ở thế giới bên kia. Lễ gọi hồn không chỉ là một phần quan trọng trong nghi thức tang lễ truyền thống mà còn là biểu hiện của lòng hiếu thảo và sự quan tâm sâu sắc của con cháu đối với người đã khuất, mong muốn họ được an lành và bảo vệ trên hành trình về cõi vĩnh hằng.

Có thể bạn quan tâm: Tảo mộ là gì? Nên tảo mộ ngày nào là tốt nhất

Lễ phát tang

Chủ lễ tiến hành nghi thức phát tang, chuẩn bị số khăn tang và mũ mấn đầy đủ cho con cháu, đặt tất cả lên một chiếc mâm trên hương án. Trong suốt thời gian diễn ra lễ, con cháu phải chắp tay quỳ khấn ở dưới, bày tỏ lòng thành kính và sự tiếc thương đối với người đã khuất. Sau khi lễ xong, con trưởng sẽ phát khăn và áo tang cho mọi người. Khăn tang của những người vắng mặt sẽ được để lại trên mâm. Con trai, con gái, cháu, chắt đều được phát khăn và mặc đầy đủ theo đúng quy định, trong khi con rể chỉ chít khăn mà không phải đội mũ.

Cách thức để tang được quy định rõ ràng và nghiêm ngặt. Đối với tang cha mẹ, khăn tang được thắt theo kiểu sổ mối, với hai dải khăn dài ngắn khác nhau nếu bố hoặc mẹ của hai bên còn sống, và bằng nhau nếu cả hai đã mất. Vợ để tang chồng cũng chít khăn sổ mối, với một dải dài và một dải ngắn, nhưng chồng để tang vợ thì chỉ quấn khăn vòng tròn quanh đầu. Cháu quấn khăn trắng thành vòng tròn quanh đầu, chắt thì quấn khăn vàng, còn chút thì quấn khăn đỏ.

Trong suốt thời gian tang lễ, con cháu luôn túc trực cạnh quan tài, thể hiện lòng thành kính và sự quan tâm dành cho người đã mất. Họ thường hờ khóc, bày tỏ nỗi đau buồn và tiếc thương, đồng thời giữ cho không khí tang lễ luôn trang nghiêm và xúc động. Việc túc trực này không chỉ thể hiện trách nhiệm và nghĩa vụ của con cháu đối với người quá cố mà còn giúp họ chia sẻ nỗi đau và gắn kết tình cảm gia đình trong thời khắc đau buồn. Quy trình này phản ánh sâu sắc truyền thống văn hóa và tôn giáo của người Việt Nam, nơi mà lòng hiếu thảo và sự kính trọng đối với người đã khuất luôn được đặt lên hàng đầu.

Phúng viếng

Sau khi phát tang, họ hàng thân thiết sẽ đến phúng viếng đầu tiên. Trong khoảng thời gian này, các con luôn túc trực đứng cạnh bàn thờ vong để đáp nghĩa và thể hiện lòng hiếu thảo với người đã khuất. Nghi thức phúng viếng không chỉ là một cách bày tỏ sự tiếc thương mà còn là dịp để họ hàng và bạn bè chia sẻ nỗi đau mất mát với gia đình tang chủ.

Thông thường, họ hàng sẽ phúng viếng bằng hương hoa, xôi gà, những lễ vật tượng trưng cho sự kính trọng và thành kính đối với người đã mất. Những món lễ vật này không chỉ thể hiện lòng thành của người phúng viếng mà còn có ý nghĩa cầu mong cho linh hồn người đã khuất được siêu thoát và an nghỉ.

Trong khi đó, hàng xóm và bạn bè thường đến phúng viếng với hương và phong bì. Hương được thắp lên bàn thờ vong, tạo nên không khí trang nghiêm và linh thiêng, trong khi phong bì thường chứa đựng một khoản tiền nhỏ, giúp gia đình tang chủ trang trải các chi phí tang lễ. Sự đóng góp này là một cách chia sẻ gánh nặng và hỗ trợ lẫn nhau trong cộng đồng, thể hiện tinh thần đoàn kết và tình nghĩa láng giềng.

Suốt quá trình này, không khí tang lễ luôn trang nghiêm và xúc động, với những lời chia buồn, những giọt nước mắt và những cái ôm an ủi từ bạn bè, người thân. Đây là thời điểm mà gia đình tang chủ cảm nhận sâu sắc tình cảm và sự quan tâm từ cộng đồng, giúp họ vượt qua nỗi đau mất mát và tìm lại sự bình an trong tâm hồn. Quy trình phúng viếng không chỉ là một nghi thức tang lễ mà còn là một phần quan trọng trong văn hóa và đạo đức của người Việt Nam, nơi mà sự kính trọng và yêu thương đối với người đã khuất luôn được trân trọng và gìn giữ.

Có thể bạn quan tâm: Đài Hóa Thân - Nét Mới Trong Văn Hóa Tâm Linh

Tế vong

Buổi tối khi phúng viếng đã vãn khách, phường hiếu sẽ tiến hành lễ tế vong. Đây là một nghi thức trang trọng và linh thiêng nhằm tiễn đưa linh hồn người đã khuất về cõi vĩnh hằng. Người nhà chuẩn bị một mâm cơm rượu thịt đầy đủ để dâng lên bàn thờ vong, thể hiện lòng hiếu thảo và sự tôn kính đối với người đã ra đi.

Trong không khí trang nghiêm, phường hiếu sẽ tiến hành các nghi thức cúng tế. Lễ tế vong bắt đầu bằng việc thắp hương và khấn vái, mời gọi linh hồn người đã khuất về tham dự bữa cơm cuối cùng với gia đình. Những người tham gia lễ cúng thường chắp tay, cúi đầu thành kính, lắng nghe từng lời khấn nguyện và cầu mong cho người đã mất được thanh thản và siêu thoát.

Quay cữu

Đúng 12 giờ đêm người ta làm lễ quay cữu, quan tài được quay theo chiều ngang của ngôi nhà đầu quay về phía bàn thờ chân quay ra ngoài cửa

Tế cơm

Sáng hôm sau, người nhà tiếp tục thực hiện các nghi thức cúng tế bằng việc chuẩn bị các lễ vật và dâng lên bàn thờ vong. Mỗi loại lễ vật đều mang ý nghĩa tượng trưng và sâu sắc trong tín ngưỡng dân gian, thể hiện lòng thành kính và tôn kính của gia đình đối với người đã khuất.

Bát cơm đại diện cho nguồn dinh dưỡng và sự chăm sóc của gia đình dành cho người quá cố. Quả trứng tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển và tái sinh của linh hồn người đã ra đi. Một đĩa muối thường được dâng lên bàn thờ vong, biểu hiện sự trung thành và ổn định trong mối quan hệ gia đình. Chén nước lã đại diện cho sự trong trắng và tinh khiết của tâm hồn, cầu mong cho linh hồn người đã khuất được thanh tịnh và an nghỉ.

Cất đám

Đến giờ đưa tang chủ, lễ đọc điếu văn được tiến hành, sau đó sử dụng đinh để đóng nắp ván thiên trên quan tài. Mọi người hàng xóm sẽ đồng lòng đưa quan tài lên xe tang. Trong lúc này, con trưởng thường có lời cảm ơn sâu sắc đến cơ quan và hàng xóm đã có mặt, chia sẻ nỗi buồn cùng gia đình.

Suốt quá trình đưa linh cữu ra nghĩa trang, cờ trước, quan tài sau, con cái đi sau quan tài. Kèn trống được đánh liên tục, tạo ra âm nhạc trang nghiêm và cảm xúc. Trong khi di chuyển, con cái sẽ rải vàng mã và tiền lẻ từ nhà đến nghĩa trang, biểu hiện sự trân trọng và tôn vinh linh hồn người đã khuất.

Hạ huyệt hoặc hỏa thiêu

Huyệt đã được chuẩn bị từ chiều hôm trước. Khi quan tài được đặt vào huyệt, con trai sẽ là người đầu tiên lấp miếng đất đầu tiên. Tiếp theo, các con, các cháu sẽ lần lượt lấp đất, mỗi người một miếng, thể hiện tình cảm và ý nghĩa sâu sắc trong việc đắp mộ cho cha mẹ. Trên đỉnh huyệt, các đội tụng kinh tiếp tục thực hiện nghi thức tôn kính và cầu nguyện.

Khi lễ tang hoàn thành, mọi người sẽ ra về. Quy tắc là không được đi theo đường đã đi khi đưa linh cữu đến nghĩa trang, mà phải chọn một con đường khác để tránh gặp lại linh hồn người đã khuất. Con cái không được phép khóc nữa, vì theo quan niệm dân gian, nếu khóc quá nhiều sẽ làm cho linh hồn người mất khó mà siêu thoát. Điều này thể hiện sự tôn trọng và quan tâm đến linh hồn người đã qua đời, đồng thời là một phần của nghi thức và tín ngưỡng văn hóa lâu đời của người Việt.

Rước vong về thờ

Sau khi an táng xong ảnh của người mất được rước về nhà để thờ trên bàn thờ vong, bàn thờ luôn có hương khói, đèn nhang hàng ngày gia chủ ăn gì thì cúng thứ đấy.